Εξέγερση του Δεκέμβρη: όριο και δείκτης για την αριστερά μέσα στην κρίση

Κείμενο στο πλαίσιο του αφιερώματος του RedNotebook «Χίλιες λέξεις για τον Δεκέμβρη»

Στοιχεία του Δεκέμβρη

Θα ξεκινήσω με κάποια εξαιρετικά ενδιαφέροντα στοιχεία της εξέγερσης του Δεκέμβρη.

Το πρώτο είναι ότι είχαμε κινητοποιήσεις (διαδηλώσεις, συμβολικές πολιορκίες αστυνομικών τμημάτων κλπ) σε περιοχές της χώρας που ποτέ στο παρελθόν δεν έχει γίνει κάποιας μορφής κινητοποίηση αυτού του χαρακτήρα. Σε όλες τις πόλεις και τις κωμοπόλεις της χώρας, αλλά και σε πάρα πολλά χωριά οι νέοι άνθρωποι, οι μαθητές, αλλά όχι μόνο αυτοί, ξεχύθηκαν στους δρόμους για να εκφράσουν με ποικίλους τρόπους την οργή τους.

 

Το δεύτερο στοιχείο είναι οι μη παραδοσιακές εκδηλώσεις αντίδρασης· μη παραδοσιακές, τόσο με την έννοια του περιεχομένου, όσο και με την έννοια της προετοιμασίας. Αντί για τις παραδοσιακές συλλογικές αποφάσεις για μια κινητοποίηση, όπου αποφασίζεται και ένα πλαίσιο αιτημάτων, είχαμε την αυθόρμητη μέσω sms διαμόρφωση ενός προσανατολισμού συνεύρεσης, κάπου, για να πράξει ο καθένας αυτό που καταλαβαίνει. Κορυφαίο τέτοιο παράδειγμα ήταν οι συμβολικές πολιορκίες των αστυνομικών τμημάτων από μαθητές: η κινητοποίηση δεν ήταν απόφαση κάποιας συνέλευσης, δεν είχε αίτημα και σαφές στόχο, πέρα από την εκτόνωση της οργής και του θυμού νέων ανθρώπων. Συνεπώς, ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον στοιχείο του Δεκέμβρη ήταν η μορφή της εξατομικευμένης βίαιης αντίδρασης, της μη κλασικά πολιτικής κοινωνικής πράξης – δείκτες, όλα, καινοφανών τρόπων διαμόρφωσης των σύγχρονων ταυτοτήτων, που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο δεν έχουμε περιλάβει στην πολιτική μας ανάλυση και πρακτική.

 

Ένα τρίτο, εξαιρετικά σημαντικό και πρωτοφανές στοιχείο του Δεκέμβρη ήταν η ταυτόχρονη μετάδοση των γεγονότων από τα καθεστωτικά ΜΜΕ και ο αγώνας για την ηγεμονία γύρω από την ερμηνεία του τι συμβαίνει, στον χρόνο ακριβώς της τέλεσης των γεγονότων. Οι άνθρωποι που συμμετείχαν (ή που δεν συμμετείχαν) στις κινητοποιήσεις δεν είχαν ένα παράθυρο ευκαιρίας να αναστοχαστούν την εμπειρία τους και να την επεξεργαστουν σε ένα πλαίσιο σχετικής αυτονομίας από την κυρίαρχη ιδεολογία, όπως συμβαίνει σε διαδικασίες που συγκρούονται με αυτή. Από την πρώτη στιγμή η εικόνα της τηλεόρασης αποτέλεσε κομμάτι της κοινωνικά βιωμένης εμπειρίας, το πλαίσιο της συζήτησης και τα συναισθήματα διαμορφώθηκαν – ακόμη και στην αρνητικότητά τους – από αυτή κοκ. Οφείλουμε να σκεφτούμε πολύ σοβαρά τι σημαίνει μαζική κινητοποίηση και κοινωνική σύγκρουση σε καιρούς όπως οι σημερινοί. Είναι η πρώτη, ίσως, τέτοιας κλίμακας κοινωνική αντίδραση που συμβαίνει στην εποχή της τηλεόρασης, του διαδικτύου και του κινητού τηλεφώνου. Πρέπει να εντοπίσουμε ιδιαιτερότητες, νέες δυσκολίες, αλλά και δυνατότητες, και να διερευνήσουμε νέους τρόπους κοινωνικής δράσης που να είναι συμβατοί με τη νέα κατάσταση.Επιπρόσθετα, η εξέγερση του Δεκέμβρη συνιστά κοινωνική εμπειρία του αστάθμητου της ιστορίας, δηλαδή του πώς ένα ενδεχομενικό γεγονός, φαινομενικά μερικό, καθίσταται το μέσο για την εκκένωση μιας υπόγειας και πιο καθολικής κοινωνικής δυσαρέσκειας, που δεν στρέφεται μόνο εναντίον της κρατικής καταστολής και της αστυνομικής βίας αλλά και εναντίον της συνολικής πορείας της κοινωνίας.

 

Επίσης, ήταν ένα πρόδρομο φαινόμενο, τουλάχιστον έτσι το χαρακτηρίσαμε τότε, με την έννοια ότι προηγήθηκε χρονικά ελάχιστα της πιο σκληρής ταξικής επίθεσης που δέχονται σήμερα σε όλη την Ευρώπη οι εργαζόμενοι – μιας επίθεσης που βυθίζει στην απελπισία και το αδιέξοδο εκτεταμένα τμήματα του πληθυσμού, διαμορφώνοντας μια εκρηκτική κατάσταση σε όλη την ήπειρο και καθιστώντας εξαιρετικά πιθανό το ενδεχόμενο εξεγέρσεων σε πολλές περιοχές.

 

Η εξέγερση του Δεκέμβρη ήταν ένας κοινωνικός σπασμός, χωρίς αιτήματα· μια έκφραση οργής, μια αντανακλαστική κοινωνική αντίδραση σε ένα αδιανόητο γεγονός, που εκκένωσε μια γενικευμένη δυσαρέσκεια και θυμό.Ο Δεκέμβρης και το κοινωνικό και πολιτικό κατεστημένο

Για το σύστημα ο Δεκέμβρης δεν ήταν τίποτα! Δεν υπήρξε ποτέ, δεν εξέφρασε τίποτα. Αυτό που ζήσαμε τότε ήταν απλώς κάποια επεισόδια, κάποιες εκδηλώσεις βίας και καταστροφής από κάποιους λίγους που δεν ανήκουν στο σώμα της κοινωνίας.Η άρνηση αυτή έχει να κάνει με την κομβική για κάθε σύστημα εξουσίας εμπέδωση της αντίληψης ότι δεν υπάρχει αστάθμητο στην ιστορία, δεν υπάρχει διαδικασία κοινωνικής αντίδρασης που να μπορεί να μεταβάλει δραστικά τους συσχετισμούς δύναμης και άρα την πορεία της κοινωνίας, δεν υπάρχει είσοδος των μαζών στομ προσκήνιο και δυνατότητα να πετύχουν το οτιδήποτε.Σε αυτό το πλαίσιο γίνεται κατανοητό πόσο αδιανόητη και εξαιρετικά εχθρική και επικίνδυνη για το σύστημα ήταν η στάση του ΣΥΡΙΖΑ: μια κοινοβουλευτική παράταξη καταφάσκει στη μαζική και αστάθμητη κοινωνική αντίδραση! Αδιανόητη στάση που έπρεπε να τσακιστεί. Συνεπώς, η καθολική επίθεση στον ΣΥΡΙΖΑ δεν συνιστούσε μόνο πολιτική απειλή για όλους σχεδόν τους πολιτικούς χώρους, και απλώς βρέθηκε μια ευκαιρία για επίθεση από όλους όσοι ένιωθαν να χάνουν τη θέση τους σε ένα χρεοκοπημένο πολιτικό σύστημα. Η εν λόγω στάση αμφισβήτησε επίσης τον ιδεολογικό πυρήνα της αναπαραγωγής της εξουσίας (τη θέση, δηλαδή, ότι οποιαδήποτε αλλαγή στο επίπεδο της κυριαρχίας είναι αδύνατη), με το ΣΥΡΙΖΑ να στέκεται δίπλα σε μια κοινωνική διαδικασία που συνιστούσε, ως τέτοια, διάψευση αυτής της παντοδυναμίας.

 

Επίσης, για το σύστημα ο Δεκέμβρης αποτελεσε ένα acting out, μια ρητή και απερίφραστη δήλωση για τη νέα κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε. Μια κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μια ακόμη πιο ισχνη (αστικού τύπου) δημοκρατία, από τη βύθιση της κοινωνίας στη φτώχεια και την καταστολή που θα τη συνοδεύει, από ένα συρρικνωμένο πολιτικό επίπεδο και ένα πολιτικό σύστημα «μονωμένο» απέναντι στην ασφυξία της πλειοψηφίας των εργαζομένων. Μια κατάσταση όπου, όποιος δεν αποδέχεται τους νέους όρους και όποια συμπεριφορά ή κοινωνική συλλογική πράξη δεν εντάσσεται στην «αποδεκτή» συμπεριφορά, θα τίθενται με σκληρούς όρους εκτός κοινωνίας (καταστολή, αποκλεισμός από το δημόσιο χώρο και τα ΜΜΕ κ.ο.κ).Σε αυτό το πλαίσιο αποκτά υπόσταση και η επίθεση στον ΣΥΡΙΖΑ: στη νέα κατάσταση, η αριστερά δεν θα απολαμβάνει πλέον τον εθνικό εναγκαλισμό και τη «θαλπωρή» που «απολάμβανε» στη μεταπολίτευση (χάρη σε μια αφήγηση, σύμφωνα με την οποία και η αριστερά πάλευε για καλά ιδανικά, αλλά έπεσε και αυτή, όπως όλο το έθνος, στην παγίδα του εμφυλίου λόγω των ξένων δυνάμεων). Η αριστερά στη νέα συνθήκη είναι εχθρός που πρέπει να εξοντωθεί, στο βαθμό που κρατά μια στάση έμπρακτης αμφισβήτησης της εξουσίας, όχι με όρους λεκτικούς, αλλά πρακτικούς. Όπως, δηλαδή, έκανε ο ΣΥΡΙΖΑ τον Δεκέμβρη.

Ο Δεκέμβρης και εμείς

Έχω ήδη πει ορισμένα πράγματα σχετικά με τη δική μας στάση και την επίθεση που δεχθήκαμε. Ας προσθέσω ορισμένα στοιχεία ακόμη. Ο ΣΥΡΙΖΑ ήταν ο πιο ευαίσθητος κοινωνικά πολιτικός χώρος, συντονισμένος σε ένα βαθμό με τις κινήσεις στο κοινωνικό όλο το προηγούμενο διάστημα. Γι’αυτό μπροστά στην εξέγερση μίλησε για σύμπτωμα μιας κοινωνίας σε αδιέξοδο, με σαφείς κοινωνικές και πολιτικές αιτίες και υπεύθυνους. Προσπαθήσαμε να δείξουμε τους υπεύθυνους γι’αυτή την κατάσταση και προσπαθήσαμε να πολιτικοποιήσουμε, με τα μέσα και τον τρόπο που καταλαβαίναμε, αυτή την κοινωνική έκρηξη. Η ευαισθησία αυτή συνιστούσε σημείο ανωμαλίας σε ένα «μονωμένο» και χρεοκοπημένο πολιτικό σύστημα.Ωστόσο, αυτό που έχει σήμερα ενδιαφέρον είναι να εντοπίσουμε ότι ο Δεκέμβρης ήταν και για εμάς ένα είδος τραύματος, η τραυματική συνειδητοποίηση ενός ορίου μας. Πρόκειται για το όριο της πολιτικής εκφώνησης, των κλασικών μορφών οργάνωσης και ανάπτυξης κοινωνικών αντιστάσεων και των εργαλείων ανάλυσης. Ένα όριο που φάνηκε από το ότι δεν μπορέσαμε να ενισχύσουμε την πολιτική διάσταση και άρα την αποτελεσματικότητα της εξέγερσης.Αυτή η διαπίστωση του ορίου προκάλεσε γενικευμένη αμηχανία στον χώρο. Μέρος της παθογένειας που βιώσαμε έκτοτε στο εσωτερικό μας οφείλεται σε αυτή την αίσθηση, ότι δηλαδή όσα γνωρίζουμε και όσα κάνουμε υπολείπονται των απαιτήσεων και βρίσκονται σε απόσταση από την κοινωνική κίνηση. Με άλλα λόγια, τα θετικά βήματα που κάναμε το προηγουμενο διάστημα προς τη διαμόρφωση μιας νέας ταυτότητας της αριστεράς, δεν ήταν αρκετά για να μας επιτρέψουν να παίξουμε τον ρόλο που θα θέλαμε. Όμως, αντί αυτό το γεγονός να σημάνει την επιτάχυνση των διαδικασιών προς τη διαμόρφωση αυτής της νέας ταυτότητας, είδαμε να αναπτύσσονται φαινόμενα ενδοπαραταξιακών αντιπαραθέσεων, παλινδρόμησης στις παλιές ταυτότητες και τελικά μια γενικευμένη αποσταθεροποίηση.Αυτές οι κινήσεις συνιστούν απέλπιδες προσπάθειες να καλυφθεί όπως-όπως η αμηχανία που συνεπάγεται η διαπίστωση ότι χρειάζεται να αρχίσουμε, «από τα κάτω» και «απο την αρχή», την παρέμβασή μας στο κοινωνικό, με την πεποίθηση ότι σχεδόν όσα γνωρίζαμε μέχρι τώρα να κάνουμε δεν δουλέυουν. Με την έννοια αυτή, η αμηχανία που εγινε ανυπόφορη μετά τον Δεκέμβρη (με τα παραπάνω αρνητικά αποτελέσματα) αποκτά θετικό πρόσημο: είναι η μόνη στάση που μας θέτει το καθήκον να προχωρήσουμε, αντιμετωπίζοντας το πραγματικό πρόβλημα, αντί να το κρύβουμε πίσω από εσωτερικούς αντιπάλους και από τη μάχη για τη λεπτομέρεια της γραμμής.Αυτή η αμηχανία, και μαζί το καθήκον να ανιχνεύσουμε με τον τρόπο που περιέγραψα το κοινωνικό πεδίο, δεν προέκυψε ξαφνικά με τον Δεκέμβρη. Έκτοτε όμως απέκτησε άλλη εμβέλεια. Η νεολαία του ΣΥΝ έχει υποδείξει εδώ και χρόνια αυτή την κατεύθυνση (και έπαιξε καταλυτικό ρόλο ώστε ο χώρος να κάνει τα πρωτα του βημάτα προς τα κεί) για τη διαμόρφωση μιας νέας ταυτότητας της αριστεράς. Αλλά και άλλοι, πολλοί και πολλές, από διάφορες οργανώσεις της αριστεράς αλλά και ανένταχτοι, αντιλαμβανονται αυτή την ανάγκη.

Το νόημα λοιπόν του  Δεκέμβρη για εμάς σήμερα, μέσα στην κρίση, είναι να κρατήσουμε ανοικτή αυτή την αμηχανία, να μην τη βάλουμε κάτω από το χαλί. Και ταυτόχρονα, να αντισταθούμε στην παλινδρόμηση σε παλιές ταυτότητες και διαμάχες χωρίς νόημα, για να δουλέψουμε πάνω στο πρόβλημα που μας ανέδειξε με καθαρό τρόπο η εξέγερση.

Η αριστερά να ανοίξει νέους δρόμους

Πριν από ένα χρόνο, στην Ελλάδα έλαβε χώρα ένα κοινωνικό φαινόμενο παγκόσμιας και ιστορικής εμβέλειας. Η ελληνική κοινωνία βίωσε έναν κοινωνικό σπασμό, δηλαδή μια εξέγερση. Εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι όλων των ηλικιών, στην πλειοψηφία τους παιδιά, σε όλο το μήκος και το πλάτος της χώρας, για αρκετές μέρες εκδήλωσαν μια «αναπάντεχη» οργή. Άνθρωποι μεγάλοι σε ηλικία κατέβηκαν για πρώτη φορά σε διαδήλωση, μαθητές «πολιορκούσαν» αστυνομικά τμήματα σε όλη τη χώρα και έγιναν διαδηλώσεις σε μέρη όπου δεν είχαν ξαναγίνει (χωριά, μικρές πόλεις κ.λπ). Αυτά είναι κάποια από τα πρωτοφανή στοιχεία της εξέγερσης του Δεκέμβρη.

Αφορμή για την πυροδότηση αυτής της έκρηξης οργής ήταν το γεγονός της εν ψυχρώ δολοφονίας ενός μαθητή από έναν αστυνομικό. Όσο αποτρόπαιο και αν είναι το εν λόγω γεγονός δεν μπορεί να εξηγήσει την κλίμακα του κοινωνικού φαινομένου που ακολούθησε. Η αριστερά διέγνωσε σε αυτή την πρωτοφανή εξέγερση μια έκρηξη οργής που οφειλόταν στα γενικευμένα κοινωνικά και οικονομικά αδιέξοδα που πνίγουν σήμερα την πλειοψηφία των πολιτών. Η κλίμακα του φαινομένου ήταν συμβατή με το μέγεθος των αδιεξόδων σύμφωνα με τις αναλύσεις της αριστεράς τα τελευταία χρόνια. Προειδοποιούσαμε εδώ και καιρό – πολύ πριν από την εκδήλωση της διεθνούς οικονομικής κρίσης – ότι η εφαρμοζόμενη πολιτική οδηγεί σε απόγνωση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Μπροστά στην εξέλιξη αυτού του πρωτοφανούς γεγονότος η αριστερά κινήθηκε σε δύο άξονες. Πρώτον, έδωσε τη δική της ερμηνεία για τα αίτια του φαινομένου και κατήγγειλε τους πολιτικά υπεύθυνους. Δεύτερον, μετείχε στην εξέγερση δίνοντας το δικό της παράδειγμα αγώνα, αλλά και ένα διεκδικητικό πλαίσιο προσπαθώντας α) να συμβάλει στην παγίωση της όποιας μετατόπισης των συνειδήσεων και β) να μετατρέψει τον θυμό και την οργή σε οργανωμένη, συντεταγμένη και αποτελεσματική διεκδίκηση.

Όπως συμβαίνει πάντα σε τέτοιες περιπτώσεις η αριστερά αντιπαρατέθηκε με όλες τις πολιτικές δυνάμεις αλλά και κατεστημένα ΜΜΕ. Υπερασπίστηκε τη φύση του φαινομένου, κατηγόρησε με δριμύτητα και χωρίς περιστροφές τους πολιτικά υπεύθυνους για την κατάσταση της χώρας και μετέφερε τη φωνή της ξεχασμένης κοινωνίας που εξεγειρόταν μέσα στη Βουλή και στην κεντρική πολιτική σκηνή. Τα αντίποινα αυτής της στάσης ήταν η συκοφαντία, η τρομοκρατία και η κατηγορία περί υποκίνησης ή κάλυψης εγκληματικών πράξεων. Όπως επίσης συμβαίνει σε τέτοιες περιπτώσεις, όσο περνάει ο χρόνος η αριστερά δικαιώνεται για τη στάση της και οι συκοφάντες παραδίδονται στη χλεύη της ιστορίας.

Ένα χρόνο μετά, οι αιτίες αυτής της έκρηξης όχι μόνο δεν έχουν αμβλυνθεί αλλά διογκώνονται με ταχύτατους ρυθμούς. Οι κοινωνίες είναι σε οριακό σημείο και τίποτα δεν φαίνεται ικανό να μετριάσει την απόγνωση που νιώθουν εκατομμύρια άνθρωποι, κυρίως νέοι. Φαινόμενα σαν την εξέγερση του Δεκέμβρη αναμένεται να πυκνώσουν σε όλο τον πλανήτη εκφράζοντας απλώς αυτό που όλοι γνωρίζουν: ότι δεν πάει άλλο.

Τούτη η ώρα είναι η ώρα της μεγάλης ευθύνης για την αριστερά. Είναι η ώρα για μια μεγάλη στροφή, για μια αναγέννηση σε όλα τα επίπεδα της κοινωνικής ζωής. Είναι η ώρα η αριστερά να δει τη μεγάλη εικόνα και να επινοήσει αυτό που τόσο έχουν ανάγκη οι κοινωνίες μας και που κανείς δεν μπορεί να φανταστεί ή να περιγράψει. Να κάνει δηλαδή αυτό για το οποίο υπάρχει: να ανοίξει νέους δρόμους.

 

*Δημοσιεύθηκε στην Αυγή στις 06/12/2009